650 bin konutun parası nerede?
Deprem vergisinin ilk çıktığı yıldan bu yana 34.5 milyar dolar para toplandı. Bu parayla her biri 1 milyon lira maliyetle 650 bin konut inşa edilebiliyor. Ancak toplanan vergilerin nereye harcandığı bilinmiyor.
İlk kez deprem vergisi adı altında çıkarılan ve sonradan Özel İletişim Vergisi (ÖİV) adıyla halktan toplanan paraların toplam büyüklüğü, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın resmi verilerine göre 34.5 milyar dolara ulaştı. Bu tutarın bugünkü kurlarla karşılığı yaklaşık 650 milyar liraya denk geliyor. Bu parayla, her biri 1 milyon TL maliyetle 650 bin konut inşa edilebiliyor. Deprem için toplanan bu devasa para eğer tıpkı işsizlik sigortası fonu gibi bir deprem fonunda tutulup nemalandırılmış olsaydı bugün yaşanan büyük depremde yerle bir olan konutlar için gereken kaynak hazır olacaktı. Ancak devletin kayıtlarında deprem için harcanmaya hazır vaziyette bu tutarda bir kaynak yer almıyor. Deprem paralarının bütçenin diğer kalemleri içinde nerelere harcandığı ise bilinmiyor.
1999’DAN BERİ TOPLANIYOR
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın resmi bütçe verilerine göre, 1999 depreminin hemen ardından çıkarılan yasayla ilk kez devletin tahsil ettiği ve yaklaşık 24 yıldır vergiler listesinde olan Özel İletişim Vergisi’nden 2000 yılında o dönemin parasıyla 420 milyon lira para toplandı. Toplanan para o günkü yılın ortalama kuruna göre 685 milyon dolara karşılık geliyordu. Deprem vergisi tahsilatı yıldan yıla TL bazında sürekli artarken dolar bazında da 2008 yılında 3 milyar 520 milyon dolara kadar çıktı. Deprem vergisi tahsilatı TL bazında sürekli artmasına karşılık özellikle döviz kurunun yükseldiği 2018 yılından itibaren dolar karşılığında gerileme yaşandı. 2022 yıl sonu itibarıyla ise toplanan para 34 milyar 463 milyon dolara kadar çıktı. Bu 2022 yılı ortalama dolar kuruyla 571.2 milyar TL, bugünkü kurlarla ise yaklaşık 650 milyar liraya karşılık geliyor.
Depremde yıkılan yerleri karşılıyor
Depremin vurduğu 10 ilde 2 milyon 175 bin konut bulunuyor. Bu konutlardan 1 milyon 56 bini zorunlu deprem sigortalı, 1 milyon 119 bini ise sigortasız görünüyor. Son verilerde, deprem nedeniyle 6 bin 444 binanın yıkıldığı bildirildi. Bu binalarda ortalama 10 daire olduğu düşünüldüğünde yaklaşık 60 bin konutun tamamen kullanılamaz hale geldiği hesaplanıyor. Tamamen yıkılmamakla birlikte kullanılamaz hale gelen bina sayısının da 60 bin civarında olduğu varsayıldığında deprem bölgesindeki konut açığının en düşük hesapla bile 125 bin civarında olduğu, bu sayının 150 bine ulaşabileceği belirtiliyor. Tahminlerin gerçekleşmesinde dahi, deprem için toplanan yaklaşık 650 milyar liranın yaklaşık 150 milyar lirasıyla 10 ilde 150 bin yeni konut yapılabileceği ifade ediliyor.
Depremzedeler için toplanan 115 milyar liranın nereye harcanacağı tartışma konusu
Prof. Dr. Duran Bülbül, bütçe sisteminin incelenmesi gerektiğini söyledi. Bülbül, “Bütçe sisteminde ‘belirli gelirler, belirli giderlere tahsis edilemez’ ilkesi var. Hangi adla olsa bu paralar bütçeye ham olarak kaydedilir. Bu nedenle deprem bağışı olarak toplanan yardımların hiçbiri depreme gitmez” dedi.
(Duran Bülbül)
Yalnızca “şartlı bağış” durumunda paranın depremzedelere gideceğini söyleyen Bülbül, “Şartlı bağışın da ayrı fonda toplanması gerekir. Geçmişten bugüne 37 milyar dolar deprem yardımı toplandığını, bunun yollara, yap-işlet-devretlere, faizlere, arabalara, ağırlama giderlerine gittiğini biliyoruz” ifadelerini kullandı.
Bülbül şöyle konuştu: “Toplanan paralar devlete vergi olarak ödenmesi gereken yardımlardır. Devlete vergi ödemenin yerine bir kuruluşa bağış yaparak, paralel hazine, paralel kasa kurdular. Yardım denetiminde başka sıkıntılar da var. Sayıştay detaylı denetimi yapamıyor. Çünkü fonksiyonel sınıflandırma kaldırılıp program bazlı bütçe sistemine geçildiği için paranın nerelere harcandığı tespit edilemiyor.”
(Ümit Özlale)
‘SEÇİM KAYNAĞI’
İYİ Parti Kalkınma Politikaları Başkanı Ümit Özlale, yardımlar hakkında “Sayın Erdoğan seçim için kaynağı yardım kampanyasından bulmuş olabilir mi” diye sordu.
Özlale, “Kamu bankaları para yardımı yaptıktan sonra Hazine’ye gidecek. Yani Hazine kamu bankalarına, onlar da Kızılay ve AFAD’a kaynak aktarmış oluyor. 86 milyar TL denetimli alandan denetimsize kaydı. Kızılay ve AFAD’ın hesap vermez bir harcama sistemi var. AFAD’ın kime ne kadar ödediği 5 yıldır Sayıştay raporlarında açıklanmıyor. Bu parayı takip etmek bu çürümüş sistemde neredeyse imkânsız” dedi.
Deprem vergileri ne oldu sorusu yine gündemde! Vergilerle 800 bin konut yapılabilirdi, yapılmadı
Meydana gelen her depremin ardından gündeme gelen ve deprem vergisi olarak bilinen Özel İletişim Vergisi’nin (ÖİV) nereye harcandığı bilinmiyor.
Eğer konut için harcanmış olsaydı 800 bin adet konut inşa edilebilirdi. Bu yıl da yüzde 122 zamlanan ÖİV’de hedeflenen tahsilat 7 milyar 160 milyon 544 bin lira olarak kayıtlara geçti.
Türkiye’nin yaşadığı her büyük depremden sonra kamuoyunda ‘deprem vergisi’ adıyla bilinen Özel İletişim Vergisi’nin (ÖİV) nereye harcandığı sorusu gündeme geliyor.
Zaman zaman bakanlar konu ile ilgili farklı açıklamalar yaptı. Türkiye’yi sarsan 17 Ağustos 1999 depreminin ardından ekonomik kayıpları gidermek için geçici olarak uygulanmaya başlanan ancak sonrasında kalıca hale gelen “deprem vergisi” ile 1999-Temmuz 2022 arasında 83 milyar 621 milyon 940 bin lira vergi toplandı.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yıllık ortalama ABD Doları Efektif Alış Kuru karşılığı 38 milyar 196 milyon 739 bin dolar civarında vergi tahsil edildi.
2022 yılının ilk yedi ayında tahsil edilen Özel İletişim Vergisi tutarı ise 4,7 milyar liraya ulaştı.
2022 yılı merkezi bütçenin Özel İletişim Vergisi’nden elde edeceği gelir hedefi ise 6 milyar 834 milyon 984 bin lira oldu. Bu yıl yüzde 122 oranında artırılan bu vergi kaleminde hedeflenen tutar ise 7 milyar 160 milyon 544 bin lira olarak kayıtlara geçti.
Bugüne kadar toplanan vergiler konutlar için ayrılmış olsaydı artan konut üretim maliyetlerine rağmen 800 bine yakın orta seviyeli konut inşa edilebilirdi.
ŞİMŞEK: VERGİLER YOL OLDU
644 kişinin hayatını kaybettiği Van depremi sonrasında da “Deprem vergileri nerede” sorusu dönemin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’e sorulmuştu. Mehmet Şimşek toplanan paraların eğitim, duble yollar, sağlık harcamalarında kullanıldığını açıklamıştı. Bakanlığı döneminde bir basın toplantısında konuşan Şimşek’e, 1999 depreminden sonra çıkarılan vergiler neticesinde yaklaşık 46 ila 48 milyar liralık gelir elde edildiği ve bu vergilerin nereye harcandığı soruldu.
Şimşek soruya şu yanıtı vermişti:
“Sonuçta bunlar 74 milyonun servetidir. Deprem vergisi adı altındaki vergiden çok sürekli hale gelmiş ÖTV vs var. Bu vergiler bizim sağlığımıza gidiyor. Diyorsunuz ki ‘Bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti?’ Sadece bir yıllık vatandaşın sağlığı için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demiryollarına, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor.”
Daha önce 2011’de de benzer bir soru sorulduğunda toplanan vergilerin kullanıldığı kalemler arasında duble yollar ve hava yollarını da saymıştı.
ELVAN: HERHANGİ BİR GİDERE HARCANMIŞ OLABİLİR
30 Ekim 2020 Cuma günü saat 14.51’de Seferihisar ilçesi Doğanbey Mahallesi’nin 23 kilometre açığında 16,54 kilometre derinlikte kırılan fayın neden olduğu 6,6 büyüklüğündeki İzmir depreminin ardından da dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, kamuoyunda ‘deprem vergisi’ adıyla bilinen Özel İletişim Vergisi’nin (ÖİV) ‘Hazine birliği’ kapsamında kullanıldığını belirterek, “Herhangi bir gidere harcanmış olabilir” açıklamasında bulunmuştu.
HAZİNE BİRLİĞİ’NE VERİLDİ
CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun “2002-2020 arasında deprem vergilerinin nerelerde kullanılmıştır” sorusunu yanıtlayan Elvan, kanundaki ‘Hazine birliği’ ilkesini hatırlatarak, mealen, bütçedeki herhangi bir gider için kullanılmış olabileceğini ifade etti.
Elvan şu ifadeleri kullanmıştı: “Belirli gelirler karşılığı olarak belirli harcama kalemleri veya projeler için ödenek tahsis edilmemekte, Hazine birliği kapsamında tüm gelirler halkımıza hizmet için yapılan tüm giderlerin karşılanması amacıyla kullanılmaktadır.”
‘HAZİNE BİRLİĞİ’ NEDİR?
‘Hazine birliği’ ilkesine göre merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, gelir, gider, tahsilat, ödeme, nakit planlaması ve borç yönetimini ‘Hazine Birliği’ni sağlayacak şekilde yürütülür.
Kamu idarelerinin tüm gelirleri Hazine veznelerine girer, giderleri bu veznelerden ödenir. Bu idareler özel vezne açamaz.
Dolayısıyla, Özel İletişim Vergisi her ne kadar deprem için çıkarılmış olsa da ‘diğer bütçe vergi gelirleri’ kapsamında kaydedilir ve bunun içine yol, köprü, hastane yapımı, ücretlerin ödemesi gibi harcamalar da girebilir.
Ali : bilmiyorum, keşke arkadaşlar yorumlarda yanıt versinler.
<>
Yazının devamını okumak istermisiniz?
<>
<>
<>
