Claude Chappe (25 Aralık 1763 – 23 Ocak 1805), Optik telgrafın mucidi Fransız bilim insanı.
Claude Chappe, 1763 yılının noel günü Paris’in yaklaşık 200 km güneybatısındaki Brûlon kasabasında doğdu.[1] Dedesi Fransız bir baron, amcası Jean-Baptiste Chappe d’Auteroche ise 1761 ve 1769’da Venüs geçişi gözlemleriyle ün yapmış bir astronomdu.[1] Bir süre parlamento hukukçusu olarak çalışan babası Ignace Chappe d’Auteroche (1724-1783) 37 yaşındayken, 13 Şubat 1762’de 31 yaşındaki Marie-Renée de Vernay de Vert (1731-1803) ile evlendi.[1] Çiftin bu evlilikten Ignace Urbain Jean (1762), Claude (1763), Marie Marthe (1763), Pierre François (1765), Sophie François (1767), René (1769), Abraham (1773) ve üç de düşük doğum olmak üzere on çocuğu oldu.[1] Claude ve Marie Marthe ikiz olmalarına rağmen Marie Marthe gece yarısından sonra doğmuştu.[1]
Chappe küçüklüğünde papaz olmak için manastıra gitti. Daha sonra Rouen’deki College de Joyeuse’da eğitim gördü. Chappe dini eğitimi sırasında bilime güçlü bir şekilde ilgi duymaya başladı. Paris’te bir grup fizikçiyle tanıştı ve daha sonra yeni kurulmuş prestijli bir topluluk olan Société Philomathique de Paris’e katıldı.[1] Fizik deneyleri yapıp, bu deneylerin sonuçlarını makale olarak yayımlamaya başladı.
Chappe gençliğinde din adamı ve astronom olan amcasını örnek aldı. Amcasının Rusya’nın Tobolsk şehrine yaptığı 6 Haziran 1761’de Venüs geçişi için gözlem seyahati üzerine yazdığı ve okuduğu ilk kitap olan Voyage en Siberie kitabından çok etkilendi.[1] En küçük kardeşi Abraham bu olay hakkında daha sonra şunları yazdı: “Bu kitabı okumak ona büyük ilham ve fiziksel bilimler açısından bir tat verdi. Bu noktadan itibaren tüm çalışmalarında, hatta uğraşılarında buna odaklandı.”[1]
Chappe’nin amcası bir sonraki Venüs geçişi olan 3 Haziran 1769 tarihli geçiş ve birkaç hafta sonraki ay tutulması için gittiği Meksika’nın Güney Aşağı Kaliforniya eyaletindeki San José del Cabo şehrinde 1 Ağustos 1769’da sarıhummadan öldü.[1] Chappe’nin babası girdiği bir iddia üzerine atıyla Sen Nehri’ni geçtikten sonra ağır nezleye yakalandı ve bir süre sonra öldü, Brûlon’da defnedildi. Annesi ise mezar taşında yazan tarihe göre 1803’te öldü ve kocasının yanına defnedildi.[1]
1790’dan itibaren birçok uzun mesafe iletişim yöntemleri deneyen Chappe, sayıları temsil eden gonglar ve birbirleriyle uyumlu saatlerden faydalanmayı denedi. Bir tarafı siyaha, bir tarafı beyaza boyanmış panjurlar kullandı.[2] En sonunda “T” aletinde karar kıldı. Bu, tepesine régulateur diye adlandırılan yaklaşık dört metre uzunluğundaki bir levha yerleştirilmiş bir direkten ve bunun her iki ucunda indicateur denen, yaklaşık iki metre uzunluğundaki birer levhadan oluşan ve her üç levhanın da ipler ve palangalar aracılığıyla hareket ettirilebildiği bir düzenekti.[2]
Chappe aygıtını Paris’te kurmayı denedi ancak bunda başarılı olamadı. Mart 1792’de ağabeyi Ignace’ın üyesi olduğu Yasama Meclisi’ne başvurdu.[3] İlk olarak başvurusu ilgi görmezken bir süre sonra meclis üyeleri Joseph Lakanal ile Gilbert Romme Chappe’nin önerisini desteklediler ve Yonne ilinde yer alan Saint-Fargeau ve Saint-Martin-du-Tertre arasında deneme hattı kurması için Chappe’ye ödenek sağladılar.[3]
Deney başarılı olurken, Fransa’nın o dönem içinde bulunduğu devrim ve savaş durumu nedeniyle meclis üyeleri Paris’ten Lille’e kadar on beş adet telgraf istasyonu kurulmasını emrettiler.[3] Chappe telgraf mühendisi olarak, kardeşleri Abraham, Ignace ve Pierre François da yardımcıları olarak Savaş Bakanlığına atandılar.[3]
Claude Chappe 1804 yılının sonlarına doğru inşa edilen yeni telgraf hatlarının denetimleri sırasında hastalandı. Hastalığı için gıda zehirlenmesinden şüphelenen Chappe, bunda parmakları olduğu gerekçesiyle rakiplerini suçladı.[1] Birkaç aylık hastalık sürecinin ardından Paris’e dönünce depresyona girdi.[4] 23 Ocak 1805’te l’Hôtel Villeroy’daki telgraf idaresinin dışında yer alan bir kuyuya atlayarak intihar etti.[1][4] Naaşı ilk olarak Vaugirard’daki bir mezarlığa defnedilip, kardeşi Ignace Urbain Jean’ın 1829’daki ölümünden sonra Père Lachaise Mezarlığı’na, kardeşinin yanına nakledildi.[4]
Telgrafın bulunuşunun 100. yılı anısına Paris’teki Boulevard Saint-Germain ile Rue du Bac sokağının kesişme noktasına Emile Louis Macé tarafından yapılan Chappe’nin bronz heykeli 18 Temmuz 1893’te açıldı.[4][5] Merkezi bir yerde olması ve metro istasyonuna yakınlığı nedeniyle Paris halkı için gözde buluşma yeri olan heykel, 1942’de Nazi Almanyası’nın Fransa’yı işgali sırasında eritilerek Alman işgal birliklerinin silah yapımında kullanıldı.[4]
Telgraf
Telgraf, iki merkez arasında, kararlaştırılmış işaretlerin yardımıyla yazılı haberlerin veya belgelerin iletimini sağlayan bir telekomünikasyon düzenidir.
Elektrikli telgraflar, bir verici, bir alıcı ve ikisi arasına çekilmiş elektrik hattından meydana gelir. Vericiye maniple denir. Maniple, telgraf şebekesindeki elektrik akımını açıp kapayan anahtarlardır. Manipleye basınca devre tamamlanır ve telgraf şebekesinden akım geçer.
Karşı tarafta ise alıcılar vardır. Alıcılar, elektro mıknatıs bobinlerden yapılmışlardır. Elektro mıknatısın karşısında ileri geri hareket edebilen madeni bir çubuk vardır. Bu çubuk elektro mıknatıstan akım geçtiği zaman hareket eder. Çubuğun ucundaki mürekkepli kalem bir kâğıt şerit üzerine nokta (.) veya çizgi (–) şeklinde şekiller çizer.
Sesle çalışan alıcılar da vardır. Bunlar kâğıt bir şeride yazı yazmak yerine, sert bir cisme vurarak tıkırtı çıkarırlar. Tecrübeli telgraf operatörleri, bu tıkırtıları dinleyerek mesajı çözerler. Burada kısa tıkırtı nokta (.), uzun tıkırtı çizgi (–) anlamına gelmektedir.
Claude Chappe, 1792 yılında telgraf adında bir sistem ortaya attı. Tepelerin üzerine kurulmuş kulelerden bir ağ oluşturuldu ve her kulenin üzerinde 49 değişik konuma ayarlanabilen iki uzun kola sahip bir makine vardı. Her konum bir harfe veya bir rakama karşılık geliyordu. Bu sistem çok başarılı oldu. 19. yüzyılın ortalarında Fransa’daki kule ağı yaklaşık olarak 4828 kilometreydi.
1830 yılında Amerikalı Joseph Henry (1797-1878), elektrik akımını teller vasıtasıyla uzaklara taşıyıp, oradaki bir zili çalıştırdı. Zil bir elektromıknatısa bağlıydı. Bu elektrikli telgrafın doğuşuydu.
1832 yılında Amerikalı ressam Samuel Morse, bir yolculuk sırasında kendisine elektro mıknatıstan söz eden bir yolcuyla tanışmıştı. Telgraf üstünde zaten çalışmaları olan Morse, bu sefer elektro mıknatıslı telgraf için çalışmaya başladı.
1835 yılında, Samuel Morse ilk elektromıknatıslı telgrafını yaptı. O telgrafta bulunan elektromıknatısa bağlı bir kalem vardı. Bu kalem kâğıt bir şerit üzerine elektro mıknatıstan aldığı hareketle zig zag çizgiler çiziyordu. Bu sistem pek başarılı değildi.
Daha sonra Morse ve yardımcısı Vail bunu geliştirdiler. Nokta ve çizgilerden oluşan bir kodlama sistemi ortaya çıkardılar. Bu kodlama sistemi, daha sonra tüm dünyada kabul gören Mors alfabesiydi.
O yıllarda telgraf en popüler iletişim aracı oldu. İlk telgraf hattı ise 1843 yılında Washington ile Baltimore, Maryland arasına çekildi.
